Noach en de Grote Vloed een ontdekkingstocht in een oeroud Bijbelverhaal naar betekenis voor het hier en nu door Afke Maas-Smilde, 2021, 95 pp. (1e druk) ISBN | EAN: 9789077621035 € 12,50 (excl. verzendkosten)

Flaptekst

Het oeroude verhaal over Noach en de Grote Vloed spreekt zeer tot de verbeelding. Voor de kinderen is van de dieren die twee aan twee naar de ark komen, op ontelbare manieren kinderspeelgoed gemaakt. Voor volwassenen herbergt het verhaal diverse aanknopingspunten voor bezinning en gesprek. Welke richtsnoeren treffen we aan voor het omgaan met de schepping? Waarom moesten er zoveel andere mensen en dieren omkomen in die Grote Vloed? Hoe kon God besluiten om de aarde met alles erop te vernietigen? Is dit wel een God om in te geloven, dat wil zeggen om je vertrouwen op te stellen? Dit boekje nodigt uit om, aan de hand van vooral de joodse uitleg, een ontdekkingsreis te ondernemen naar wat dit verhaal wil overbrengen. Het is zeker niet een verhaal bedoeld om precies door te geven hoe alles is gebeurd. Om de betekenis in en voor onze tijd op het spoor te komen is het belangrijk oog te krijgen voor de manier waarop het geschreven is en te kijken naar wat er precies staat in de Hebreeuwse grondtekst. Hoe meer antwoorden op de prangende vragen bij het verhaal onder woorden worden gebracht, des te meer wordt de tekst recht gedaan. De tekst heeft daarbij het laatste woord: ‘Het moet er wel staan!’ Maar de tekst blijkt juist veel ruimte te geven. Er bestaat niet slechts één waarheid, niet één uitleg. Zeer geschikt voor bestudering in groepsverband maar ook buitengewoon inspirerend bij zelfstudie.

De schrijfster Afke Maas-Smilde(1952-2020).
Afke groeide op in het Friese Blija, waar haar vader gereformeerd predikant was. Als kind verkeerde ze graag in de studeerkamer waar ze de boekengeur en studiezin inademde. De weidse uitzichten vanuit de pastorie en de zo nabije Waddenzee maakten op haar een onuitwisbare indruk. Na het gymnasium voltooide ze in Utrecht de studie geschiedenis en gaf vervolgens met liefde les in het volwassenenonderwijs. Rond haar veertigste maakte ze een ommezwaai en koos voor een tweede universitaire studie: theologie. Verdere scholing genoot ze aan het opleidingsinstituut OVP en aan het doopsgezind seminarie. Afke werd als predikante beroepen in de doopsgezinde gemeente Bussum-Naarden. Het mooiste opleidingstraject voor haar was de stage als aankomend leerhuisdocente bij Dodo van Uden. De leerhuizen, gegeven door het hele land en de voorbereidende studie daarvoor, vormen samen de voedingsbodem voor dit boekje.

CIP-gegevens

Inhoud

Inleiding

Voorwoord

Hoofdstuk I De komst van een Grote Vloed

A   Wat was er aan de hand in de wereld vóór de Grote Vloed?

B   Wat was er misgegaan met de mensheid na de Schepping?

C   Wat moeten we met grote getallen over leeftijden, zoals de 120 jaar van Genesis 6:3?

D  Wat voor mens was Noach dat hij uitgezonderd werd van de Grote Vloed?

Hoofdstuk II God, Noach en de Ark

A   Wie is de God die het besluit neemt tot vernietiging van de wereld door een Grote Vloed?

B   Hoe zag de ark eruit en wat wil het verhaal daarmee duidelijk maken? 33

C   Wat is de betekenis van het verbond van God met Noach in Genesis 6:18?

D   Op welke manier krijgen de dieren aandacht in het verhaal?

Hoofdstuk III De Grote Vloed

A   Waar is God/de Eeuwige als de Grote Vloed komt?

B   Welke rol speelt Noach bij de komst van de Grote Vloed?

C   Hoe wordt verteld over de mensen en de dieren tijdens de Grote Vloed?

D   Wat is de rol van de raaf en de duif in het verhaal?

Hoofdstuk 4 Een Nieuw Begin

A   Wat is de betekenis van het offer dat Noach brengt na de Grote Vloed en welk effect heeft het?

B   Hoe begint God na de Vloed opnieuw met de mensen?

C   Komt er nooit meer een Grote Vloed?

D   Wat is er nodig voor de opbouw van een menswaardige samenleving?

Bibliografie

Beschrijving van bronnen, commentaren en schrijvers

Verklarende Woordenlijst

Handleiding

Inleiding

Bekend met vele vragen

Het oeroude verhaal over Noach en de Grote Vloed spreekt zeer tot de verbeelding. Van de dieren die twee aan twee naar de ark komen, is op vele manieren kinderspeelgoed gemaakt. Voor kleine kinderen een mooie manier om spelenderwijs de verschillende dieren te leren kennen. Voor volwassenen een mogelijkheid om het gevoel van veiligheid aan kinderen over te brengen van leven in de ark, die meestal uitgebeeld wordt als een boot met een huis erop en dus beschermt tegen het opkomende water. Maar tegelijkertijd is het ook een verhaal dat vele vragen oproept bij ouder wordende kinderen en zeker bij volwassenen. Hoe konden al die dieren op de ark een plaats krijgen?
Aten ze elkaar dan niet op? En nog belangrijker: waarom moesten er zoveel andere mensen en dieren omkomen in die de Grote Vloed? Hoe kon God besluiten om de aarde met alles erop te vernietigen? Is dit wel een God om in te geloven, dat wil zeggen om je vertrouwen op te stellen?

We hopen dat u door deze en andere vragen heen gaat ontdekken wat dit verhaal wil overbrengen. Het is zeker niet een verhaal bedoeld om precies door te geven hoe alles is gebeurd. Om de betekenis voor ons op het spoor te komen is het belangrijk oog te krijgen voor de manier waarop het geschreven is en te kijken naar wat er precies staat in de Hebreeuwse grondtekst. Daartoe werken we met meerdere vertalingen. Het is goed het verhaal in meer dan één vertaling te lezen. Vertalen is immers altijd een vorm van interpretatie.
Dat is onvermijdelijk. Uit de verschillen tussen vertalingen kunt u opmaken waar die interpretaties te vinden zijn. We geven vaak ook een eigen vertaling die zo letterlijk mogelijk de grondtekst van het Hebreeuws volgt.

Vragen als uitgangspunt, meerdere antwoorden per vraag

In dit boek hebben we bewust de vragen die bij dit verhaal opkomen als ingang genomen. In elk hoofdstuk staan vier vragen die in de paragrafen van mogelijke antwoorden worden voorzien. We proberen steeds meer dan één mogelijk antwoord te geven aan de hand van teksten uit vooral de joodse uitleg. We hebben daarvoor gekozen omdat juist deze uitleg nooit slechts één antwoord geeft: hoe meer antwoorden er gegeven worden des te meer wordt de tekst recht gedaan. Er bestaat niet slechts één waarheid, niet één uitleg. U mag kiezen en vertellen waarop uw keuze gebaseerd is en daar met anderen over spreken. Uitgangspunt blijft steeds ‘dat het er wel moet staan’. De tekst heeft het laatste woord. Maar deze blijkt vaak juist veel ruimte te geven. We hopen dat er een levendig gesprek zal ontstaan over de mogelijke antwoorden – u hoeft het niet eens te worden! – en dat op deze manier het verhaal ook op onze eigen tijd en ons eigen leven toegepast wordt. Bij elke geciteerde tekst staat de naam van de schrijver vermeld en daarachter wanneer deze leefde en waar. Achterin is meer te vinden over de gebruikte bronnen. Zo kunt u enigszins nagaan door wie een bepaalde interpretatie van de tekst gegeven wordt.

Context van de Babylonische Ballingschap

Naar we tegenwoordig aannemen is het verhaal over de Grote Vloed grotendeels op schrift gesteld tijdens de Babylonische ballingschap (6e eeuw v.g.j., dat wil zeggen: voor de gewone jaartelling) nadat het lange tijd mondeling was doorgegeven van generatie op generatie. Wanneer het is ontstaan is moeilijk te zeggen. Wel lijkt duidelijk dat de cultuur en met name de ideeën over de verhouding tussen goden en mensen in Babylonië van invloed zijn geweest op het verhaal zoals wij dat nu kennen uit de Bijbel. In Babylonië kregen de ballingen te maken met een andere cultuur en een andere godenwereld.
Babylonië kende in die tijd een wereld van natuurgoden die almachtig waren, onderling streden om de macht en door mensen vereerd wilden worden, onder andere door de offercultus. De samenleving was sterk hiërarchisch: de vorst bovenaan de ladder stond rechtstreeks onder de goden en was zelf ook een soort halve godheid. Het volk in ballingschap in Babylonië hoefde zich niets te verbeelden, het stond onderaan de maatschappelijke ladder en was van geen betekenis. Dat werd bij voortduring duidelijk gemaakt. Zoals u zult merken in dit boek is het van belang om deze context bij het Bijbelverhaal van de Grote Vloed te betrekken. Zo wordt het verschil van de wereld van goden en mensen in Babylonië en de Bijbelse visie op de verhouding van God en mensen des te duidelijker.

Zondvloedverhaal in meerdere culturen

Verhalen over een zondvloed komen in zeer veel culturen voor. Interessant is het dat het voorvoegsel ‘zond’, in het Middelnederlands of het Hoogduits niet zonde betekende, maar teruggaat op ‘sinvluot’ of ‘sintvluot’ en daarin zou ‘sin(t)’ betekenen ‘altijd’ of ‘overal’. Het betreft dus een vloed die allesomvattend is en aanhoudt. Na de Middeleeuwen werd het woord zondvloed in de volksopvatting verbonden met het begrip ‘zonde’. Het woord zonde komt in het verhaal van Genesis echter niet voor, zoals we zullen zien. We hebben ervoor gekozen om in dit boek steeds te spreken van de Grote Vloed om het voor velen verwarrende begrip ‘zonde’ niet meteen onze gedachten te laten bepalen en steeds het beeld van een aanhoudende vloed die ‘alles’ bedekte voor ogen te houden.
Er zijn zeer vele en zeer oude verhalen over een Grote Vloed die een groot deel van de bekende wereld bedekte of de hele wereld. Het is interessant om te bestuderen welke elementen uit het Bijbelverhaal ook voorkomen in andere verhalen over een Grote Vloed. Het gaat bijvoorbeeld om het voorkomen van een ark als redmiddel, om het uitzenden van een raaf en een duif, om een rechtvaardige man die met zijn vrouw gered wordt. Dat voert ons echter voor dit boek te ver. We willen wel af en toe even kijken naar het verhaal uit Mesopotamië, het gebied van de Babylonische Ballingschap, dat ouder is dan het Bijbelverhaal en waarschijnlijk bekend was aan degenen die het Bijbelverhaal op schrift gesteld hebben. Het betreft het Sumerische Gilgamesj-epos met daarin het zondvloedverhaal van Oetnapisjtim.

De opzet van dit boek en hoe ermee te werken

Dit boek is bedoeld om met twee of meer personen mee te werken. De gedachte hierachter is dat zo een gesprek op gang kan komen over het verhaal en de veelkleurigheid van de interpretatiemogelijkheden van het verhaal tot zijn recht kan komen. De vier hoofdstukken verbinden elk steeds bij elkaar horende vragen. Het zal niet mogelijk zijn om per dagdeel een heel hoofdstuk te bespreken. Toch is ervoor gekozen om de hoofdstukken niet op te splitsen in eenheden voor een dagdeel, omdat de samenhang tussen de verschillende onderdelen dan verloren gaat. De paragrafen die elk over één vraag gaan, zijn verschillend van lengte. De ene keer zullen in een dagdeel twee of zelfs drie paragrafen besproken kunnen worden, de andere keer biedt één paragraaf voldoende stof.
Elk hoofdstuk heeft opdrachten om vooraf thuis te doen. Zo kan iedereen eerst zelf nadenken over het gelezen Bijbelgedeelte en de daarbij gestelde vragen. Dat bevordert een goed gesprek tijdens de bijeenkomst. Een handleiding hoe te werken met groepen vanaf vier personen vindt u achterin.

Ik wens u een inspirerende ontdekkingstocht toe in het boeiende verhaal over Noach en de Grote Vloed.

Afke Maas-Smilde

---